Cyberpunk

Cyberpunk zdaje się być uosobieniem zasady postulowanej przez modernistów "3M – Miasto, Masa, Maszyna" (czy też raczej 6M – Miasto, Masa, Maszyna, Medyk, Mafia, Magnum). Te trzy elementy składowe stanowią esencję cyberpunku. Akcja rozgrywa się najczęściej w ogromnych, przeludnionych miastach-molochach, gdzie ludzie są zdemoralizowani przez technikę, społeczeństwo jest socjodarwinistyczne, a dekadencka młodzież zażywa narkotyki i modyfikuje swe ciała, często do celów przestępczych takich jak hakerstwo, walki uliczne (-punk). Clue cyberpunku to jednak Maszyna – cyberprzestrzeń i dek – szybki komputer. Ponadto niebagatelną rolę odgrywa cybernetyka – cybernetyczne wszczepy wszelkiego autoramentu, od sztucznych oczu, po sztuczne mięśnie i wzmocnione organy wewnętrzne (cyber-).

Cyberpunk koncentruje się najczęściej na mrocznej stronie wpływu technologii na człowieka. Istotnym jest połączenie człowieka z maszyną, od wspominanej cybernetyki, przez całkowicie sztuczne ciała na zwykłym uzależnieniu człowieka od techniki w podstawowych czynnościach dnia powszedniego. Regułą w tym gatunku jest występowanie korporacji i firm o niezwykle rozległych wpływach. Często cyberpunk przedstawia przyszłość jako świat niegościnny, gdzie cywilizacja koncentruje się w odciętych miastach, gdzie wolność i swoboda została poświęcona pod pozorem obrony ludzkości. W związku z tym często akcja śledzi działania zbuntowanego podziemia. Ostatnim przewijającym się motywem jest społeczeństwo informacji, gdzie cyberprzestrzeń jest wszechobecna a informacje są niezwykle wartościowym towarem, na tym polu dominują Hakerzy.

Estetycznie mamy do czynienia z brudnym naturalizmem. Filmy często utrzymane są w jednolitej kolorystyce – tonacji ciemnoniebieskiej (nie zawsze np. ciemnozielony Matrix). Popularne są ciemne kadry na których widnieją oślepiające neony, zatłoczone ulice (cyberpunk rozkwitł w latach 80., kiedy powszechnie obawiano się problemu przeludnienia Ziemi), moknące w nieustającym deszczu.

Za ojca literackiego cyberpunku uważa się Williama Gibsona, autora powieści (najważniejsze to tzw, Trylogia Ciągu: Neuromancer, Graf Zero, Mona Liza Turbo) oraz wielu opowiadań. Rozkwit gatunku nastąpił w latach osiemdziesiątych XX wieku, lecz jego dość sztywne ramy, narzucające koncepcję świata, powodujące, że po jakimś czasie trudno było stworzyć coś ciekawego i interesującego, spowodowały, iż autorzy zaczęli naginać świat stworzony przez Gibsona. Pojawił się np. nurt postcyberpunkowy stworzony przez Neala Stephensona. Jako boczna gałąź cyberpunku pojawił się także steam punk, specyficzna odmiana historii alternatywnej.


Literatura

Powstało wiele dzieł dziejących się w klimatach cyberpunku, najbardziej znanymi są książki Williama Gibsona, który jako pierwszy zapoczątkował cały nurt i fenomen świata rządzonego megakorporacjami, genetycznie modyfikowanych ludzi oraz hakerów, którzy żyją w Cyberprzestrzeni. Pierwsza książka pt. Neuromancer opowiada o "kowboju" imieniem Henry Dorset Case, który jest mistrzem w poruszaniu się po Sieci. Gdy okradł swoich dawnych pracodawców, ci wstrzyknęli mu radziecką mytotoksynę, aby nigdy nie mógł wejść do wirtualnego świata. Z pomocą przychodzi mu pewien człowiek o imieniu Armitage, który zmieni jego dotychczasowe życie. Neuromancer to pierwszy tom Trylogii Ciągu, w skład którego wchodzą jeszcze Graf Zero i Mona Liza Turbo. Drugą trylogią autorstwa Gibsona jest Trylogia Mostów, na którą składają się książki Światło Wirtualne, Idoru oraz Wszystkie Jutra.

Neal Stephenson wraz ze swoją książką Zamieć (ang. Snow Crash) przedstawił całkiem inny świat, nie tak sztywno opisany jak u Gibsona, lecz tętniące życiem, podzielone na małe państwa-miasta Los Angeles. W książce dominuje czarny humor, występuje dużo śmiesznych, wręcz absurdalnych sytuacji, np. monopol na rozwożenie pizzy przez mafię sycylijską, gdy dowozicielator nie zdąży w 30 minut jej dowieźć – klient dostaje ją za darmo, jednak nigdy tak się nie zdarzyło, przez co ludzie zawsze kombinują jak zdobyć darmowe jedzenie. Metawers to inna nazwa internetu w powieści gdzie ludzie prowadzą swoje drugie życie. Cała sieć tętni życiem, pojawiają się tam gwiazdy muzyki oraz filmu, japońscy biznesmeni, hakerzy, i cała masa innych postaci. Do przedstawienia postaci w Metawersie służą awatary, które mogą być dowolnie modyfikowane. Mogą przedstawiać użytkownika bardzo wiernie, tak jak wygląda w rzeczywistości lub być tanie, czarno-białe, nie pokazujące nawet twarzy. Głównym bohaterem powieści jest Hiro Protagonista – Nippończyk (Stephenson używa tej nazwy specjalnie zastępując tradycyjnego Japończyka, gdyż w języku japońskim Japonia nazywa się Nippon) doskonały szermierz, haker, oraz rozwoziciel pizzy. Zawsze nosi przy sobie dwa miecze samurajskie, katanę oraz wakizashi. Pewnego dnia pomaga kurierowi zwanemu D.U. (nie lubi jak się mówi Daewoo) uciec z tymczasowego więzienia i odwdzięcza się od razu za dowiezienie pizzy na czas, od tej pory zaczynają wspólną przygodą w niebezpiecznym L.A.


Muzyka i moda

Do muzyki cyberpunkowej przede wszystkim zalicza się takie gatunki jak jungle, drum and bass czy industrial. Utwory są zazwyczaj tworzone komputerowo, gdzie dominują ciężkie basy, mocne gitary. Ma to oddać specyficzny klimat przeludnionych miast, które tętnią własnym życiem, gdzie każdy człowiek jest jak nic nie znacząca mrówka. Do takiej muzyki możemy zaliczyć również IDM (ang. Intelligent Dance Music) jest ona nieco łagodniejsza i spokojniejsza od wyżej wymienionych gatunków i pasuje bardziej do japońskiego cyberpunka niż amerykańskiego, gdyż w nim dominuje mocniejsza i szybsza muzyka. Co ciekawe, amerykański zespół Fear Factory uważany jest za zespół, który gra cyber-metal. Atari Teenage Riot również miał swój wkład w rozwój muzyki w tych klimatach. Należy tutaj wspomnieć również o ścieżce dźwiękowej z filmu "Blade Runner", którą skomponował Vangelis, a która wpisuje się idealnie w klimat cyberpunku ogólnie pojętego.

Moda charakteryzuje się dużą różnorodnością. Głównie pokierowana jest pochwałą indywidualności, dlatego nie dziwi zestawienie obcisłego stroju w ciemnym kolorze z luźnym i jasnym materiałem o połyskujących elementach. W cyberpunku wszechobecnym trendem w modzie są elementy nawiązujące do najnowszych technologii oraz cyborgizacji ciała. Z tego względu kieszenie wypchane elektronicznymi gadżetami lub odtwarzacz MP3 przymocowany do paska są na porządku dziennym na równi z (raczej w opowiadaniach lub filmach z tego gatunku niż w rzeczywistości) elektronicznymi implantami zamiast oczu czy wysuwanymi szponami w palcach.


Filmy i seriale

Najbardziej znanym filmem spod znaku cyberpunk jest Łowca androidów (ang. Blade Runner) w reżyserii Ridleya Scotta na podstawie książki Philipa K. Dicka Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?. Film jest osadzony w dystopijnej przyszłości, gdzie produkowani są Replikanci, ludzkie maszyny, niewolnicy, służący do kolonizowania odległych planet. Po ich krwawym buncie na jednej z planet ich pobyt na Ziemi stał się nielegalny, a każdy oficer, który ma pewność, że podejrzany jest Replikantem, ma pozwolenie, aby odesłać go na "emeryturę" czyli zwyczajnie może go zabić.

Liczba filmów z tego gatunku, a przynajmniej zawierające jakieś jego elementy znacznie wzrosła po premierze Łowcy Androidów. Kilka dzieł Philipa K. Dicka zostało przeniesionych na srebrny ekran. Krótkie opowiadanie Williama Gibsona pt. Johnny Mnemonic również zostało zekranizowane, film nie odniósł większego sukcesu, jednak przedstawił częściowo gibsonowską wizję dystopijnego świata.

Film anime Ghost in the Shell również nawiązuje do cyberpunkowej estetyki, jednak bardziej postawiono tutaj na wątki filozoficzne. Zwłaszcza odczuwalne jest to w jego drugiej części. Powstały parę lat po filmie kinowym serial (obecnie dwie serie) Stand Alone Complex bardziej skupił się na kryminalnych śledztwach w cyberpunkowym świecie. Ghost in the Shell prezentuje "uwspółcześniony" cyberpunk – wizję przyszłości przemyślaną z uwzględnieniem współczesnej wiedzy i przewidywań rozwoju technologii.

Kolejnym anime zakorzenionym w cyberpunku jest Akira autorstwa Katsuhiro Ōtomo. Typowe elementy cyberpunku (korporacje, anarchia, szalejące gangi, bezsilność rządu) rozwinięte zostały o metafizykę.

Film Matrix także zalicza się do nurtu cyberpunk (a raczej post-cyberpunk). Matrix ugruntował również styl i ubiór cyberpunka, czyli długie płaszcze, wysokie buty czy przeciwsłoneczne okulary.

Elementy świata cyberpunkowego obecne są też w trylogii Jamesa Camerona Terminator.

Warty uwagi jest mniej znany serial anime Serial Experiments Lain (w Polsce znany jako Wirtualna Lain). Jest on uważany głównie za film science-fiction, jednak wiele osób dostrzega nawiązania do cyberpunka. Jednak i tu przeważa wątek filozoficzny.

Na szczególną uwagę zasługuje japońskie dzieło Shinya Tsukamoto Tetsuo – The Iron Man oraz Tetsuo 2: Body Hammer. Są to surrealistyczne opowieści o człowieku, który z nieznanych przyczyn przemienia się w metalowego potwora. Filmy Tsukamoto pełne są undergroundowej estetyki oraz okrucieństwa i przemocy.


Komiksy

Za pierwszy mariaż cyberpunku i komiksu uważa się serię Franka Millera Ronin. Cykl, który zaczął ukazywać się w roku 1983, miał większość cech nie wyodrębnionego wtedy jeszcze gatunku (wśród pasjonatów zdania są podzielone kto był pierwszy – Gibson czy Miller). Autor w futurystycznej scenerii zaprezentował przenikanie się pełnego rozkładu oraz rozwijających się megakorporacji świata, z rzeczywistością cyfrową oraz metafizyczną. Miller niejednokrotnie powracał potem do cyberpunku (chociażby w swoich komiksach o Robocopie).

W nurt cyberpunkowy wpisuje się też wydawana przez prestiżowe wydawnictwo Vertigo (oddział DC Comics) seria Transmetropolitan rysowana przez Daricka Robertsona do scenariuszy Warrena Ellisa. Jej główny bohater, Pająk Jerusalem, jest futurystycznym dziennikarzem. Głównie dzięki cynizmowi oraz bezgranicznej bezczelności jest on w stanie nieustannie kompromitować urzędy i wątpliwe autorytety futurystycznego, korporacyjnego świata.

Z cyberpunkiem zmierzył się też kolejny obok Franka Millera klasyk komiksu – Alan Moore. W swojej serii Top 10 przedstawił losy superfunkcjonariuszy policji z bliskiej przyszłości. Zarówno policjanci, jak i otaczający ich świat mają wiele znamion cyberpunku, acz nie tylko – Moore w typowy dla siebie sposób bawi się w tym komiksie konwencjami.

Motywy cyberpunkowe szczególnie rozpowszechnione są w mangach – do klasyki gatunku zaliczają się takie pozycje jak choćby Ghost in the Shell i Akira. Masamune Shirow, poza trzema tomami Ghost in the Shell oraz niezliczonymi odcinkami tej serii w japońskich magazynach jest również autorem cyberpunkowego cyklu Appleseed, dwukrotnie adaptowanego do postaci filmowej. W typowo cyberpunkowym klimacie osadzona też jest seria Hiroki Endo Eden, w której typowa dla gatunku specyfika (motywy postapokaliptyczne, biotechnologia i cybernetyka, wszechmogące korporacje) wymieszana jest z nawiązaniami do biblii. Klasyczną cyberpunkową mangą jest Battle Angel Alita (GUNNM) autorstwa Yukito Kishiro. Historia odbywa się w "slumsach przyszłości", gdzie łączenie ludzkiego ciała z maszyną jest czymś powszechnym. Zamiast policji, przestępców łowią łowcy głów, a "prawo" stanowi kierowana przez tajemniczy Zalem "fabryka"...

Swoją cegiełkę do nurtu cyberpunkowego w komiksie dołożyli też Polacy. Robert Adler i Tobiasz Piątkowski są autorami dwóch tomów cyklu Status 7, pierwotnie drukowanego w magazynie Reset. Również w magazynie, tym razem Produkt, debiutował cykl 9mm Clarence'a Weatherspoona (parę odcinków ukazało się później w zinie Tfur).


Gry

Przykładem cyberpunku są też popularne gry fabularne takie jak Cyberpunk 2020 i Shadowrun, a także do pewnego stopnia polska Neuroshima, jak również gry komputerowe np:

-Deus Ex – będąca cyberpunkiem w bardzo klasycznym znaczeniu. Świat gry posiada wszystkie elementy będące kanonem tego gatunku, korporacje, implanty (zarówno mechaniczne jak i nanotechnologiczne), tajne rządowe laboratoria, broń energetyczną i przerośniętą międzynarodową sieć komputerową, oraz wszechogarniający chaos informacyjny. Ciekawym zabiegiem jest wykorzystanie większości najpopularniejszych teorii spiskowych w fabule gry, co jeszcze bardziej potęguje cyberpunkowy klimat (FPP/RPG)

-System Shock 1 oraz 2

-Fallout – w tym przypadku podobnie jak w filmie Matrix jest to post-cyberpunk, ciekawostką jest zastosowanie retro-futurystycznej technologii, jednak nadal wpisującej się w kanon gatunku (różnica polega na wizualizacji przedmiotów i środowiska gry, stylizowanej na lata 60. – XX wieku, same ich zastosowanie jest identyczne jak w klasycznych utworach). Pojawiają się implanty (choć wyjątkowo rzadkie), zaawansowane komputery, sztuczna inteligencja, broń energetyczna. Jedynym elementem brakującym jest globalna sieć – zniszczona w czasie wojny. Interesującą cechą świata tej gry są liczne, elementy czarnego humoru, ironii, sarkazmu, groteski oraz nawiązania do popkultury. Cyberpunkowym elementem jest również degeneracja społeczeństwa, jednak w tym przypadku jest to związane ze zniszczeniem jakiejkolwiek centralnej władzy światowej i drastycznym spadku wielkości populacji, niż z przeludnieniem. Ważnym elementem jest też wszędzie widoczna anarchia. Jest to brudny świat gdzie ludzkie życie znaczy bardzo niewiele, z prostytucją, narkotykami i morderstwami na porządku dziennym.

-Seria Metal Gear

Akcja tych gier zawsze (jedynym wyjątkiem są części związane z Metal Gear Solid 3) dzieje się w przyszłości, datach późniejszych niż po wydaniu gry. W tej serii są nowoczesne gadżety, przesadnie nowoczesne bronie, granaty blokujące urządzenia elektryczne. Są jednak rzeczy w tej serii, z którymi się spotykamy na co dzień (np. papierosy). Głównym elementem cyberpunkowym są nanomaszyny]

-Metroid - W tej grze kierujemy poczynaniami kobiety o imieniu Samus, która odbywa wędrówkę na planetę ZEBES w swoim technologicznym kombinezonie izolującym ją od niesprzyjających warunków zewnętrznego świata. Celem jej podróży jest zdobycie formy życia - METROIDA, który jest zagrożeniem dla wszechświata jeśli ktoś wykorzysta go do "złych celów". Na początku historii ludzie mają zamiar wykorzystać go w pokojowych zamiarach (po pierwszej podróży SAMUS na planetę ZEBES udaje jej się zdobyć Metroida). Okazuje się jednak, że coś zabija całą kolonię badawczą. Samus podejmuje się sprawdzenia co się tam wydarzyło. Okazuje się, że wszyscy nie żyją. Jakaś istota kradnie metroida i zabiera go ponownie na planetę, która obumarła. Samus wkraczając na jej teren budzi ją do życia. W trakcie badania planety - zdobywa kolejne implanty, które powodują, że zyskuje ona nowe zdolności jak chociażby potrafi przybierać formę skorupy czy biegać osiągając prędkość, która powoduje nagrzewanie się jej zewnętrznej powłoki do zabójczej dla wrogów temperatury. Wszystkie implanty, które zdobywa są dziełem obcych form życia - pozwalają jej odpowiednio przekształcać się i wykorzystywać te transformacje, by odkrywać nowe obszary planety.

-Redline: Gang Warfare 2066 - umiejscowiona w świecie po wojnie atomowej gra łącząca pierwszoosobową strzelankę z grą samochodową. Wyniszczony świat jest opanowany przez zwalczające się gangi, jako gracz wcielamy się w członka jednego z nich. Występujące w grze motywy cyberpunkowe to przede wszystkim klasyczna postnuklearna sceneria, czyli zniszczony i opustoszały wasteland oraz zdewastowane miasta, w których zdehumanizowane i pozbawione nadziei jednostki łączą się w gangi, walcząc ze sobą przy użyciu zaawansowanych technologicznie broni. W tle pojawiają się również motywy cybernetycznych wszczepów, wszechwładnych megakorporacji oraz mrocznych stron nowych technologii i ich negatywnych skutków ubocznych. Mimo, że w grze brakuje cyberprzestrzeni i ogromnych metropolii, jednych z najbardziej charakterystycznych cyberpunkowych wyróżników, to obecność pozostałych i jej klimat pozwala ją zaliczyć do tego nurtu.