Badanie dokumentów - część 1

Marek Szydełko
12.05.2015

Pojęcie i rodzaje dokumentów oraz zakres ich badań

DOKUMENT: W nauce - każdy przedmiot materialny będący świadectwem jakiegoś faktu, zjawiska lub myśli ludzkiej; rozróżnia się dokumenty: piśmiennicze (np. książki, czasopisma) i niepiśmiennicze (np. plany, dokumentacja projektowo-techn.) oraz wizualne, oglądowe (np. publikacje drukowane, rękopisy, fotografie, dzieła sztuki), audialne, słuchowe (np. płyty gramofonowe, kompaktowe, taśmy magnetofonowe), audiowizualne, słuchowo-oglądowe (np. filmy) i nośniki komputerowe (np. dyskietki, dyski opt.); W prawie ? przedmiot stanowiący dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności, która może mieć znaczenie prawne; najczęściej pismo stwierdzające stan prawny lub fakty będące podstawą ustalenia stanu prawnego, sporządzone przez organ państw. (dokument urzędowy) albo przez inną osobę (dokument prywatny). Encyklopedia PWN

Dokumenty towarzyszą człowiekowi w codziennym życiu i spotykamy się z nimi nieustannie. Badania dokumentów są przeprowadza się w ramach postępowania karnego, cywilnego, czy administracyjnego. Wykonuje się je wtedy, gdy zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa przeciwko dokumen­tom. Ekspertyzę wykonuje się też w wypadku przestępstw gospodarczych. Dokument może stanowić narzędzie, za pomocą którego przestępstwo zostało popełnione bądź też za pomocą którego usiłowano je ukryć.

Rozwój cywilizacji i postęp techniki wymusił zmianę tradycyjnej definicji dokumentu. Ewolucja przebiegła od twierdzenia, że dokument to "wszelki środek dowodowy zawierający treść pisemną", do określenia, że jest to "forma utrwalenia uzewnętrznionej myśli człowieka".

Dokumenty mogą być: graficzne; oglądowe (tzn. takie, które się ogląda, a nie czyta ? zdjęcia, obrazy) i słuchowe.

Wedle litery prawa dokument to każdy przedmiot lub zapis na komputerowym nośniku informacji, z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne. (art. 115 § 14 k.k.).

Ze względu na wystawcę dokumenty można podzielić na - dokumenty publiczne (sporządzone przez przedstawicieli urzędów) oraz dokumenty prywatne (sporządzone przez osoby fizyczne, czyli szarych obywateli). Kryterium kwalifikacji informacji różnicuje dokumenty na tajne i jawne. W zależności od techniki, jaką zostały wykonane dzieli się je na sporządzone techniką wizualną (czyli po prostu napisane, narysowane) oraz na sporządzone techniką utrwalania dźwięków (nagrane).

Inny podział zalicza dokumenty do autentycznych lub sfałszowanych, zachowanych w całości lub uszkodzonych, oraz dokumenty oryginalne, kopie i odpisy.

Technika badań wymaga dalszego podziału na:

  • dokumenty, które po wyprodukowaniu i wprowadzeniu do obiegu nie wymagają żadnych uzupełnień (banknoty, znaczki, losy loteryjne);
  • dokumenty, które wymagają uzupełnień wykona­nych pismem ręcznym, maszynowym, odciskiem pieczęci itp. (dokumenty tożsamości, dowody rejestracyjne);
  • dokumenty sporządzone odręcznie (listy, podania, anonimy, notatki).
     

Przy badaniu dokumentów ustala się:

  • czy pismo ręczne jest autentyczne, czy też zostało podrobione lub przerobione;czy dana osoba nakreśliła kwestionowane pismo ręczne (identyfikacja osoby);
  • czy zakwestionowany podpis jest autentyczny, a jeżeli nie ? to, czy podrobiła go osoba, od której pobrano materiał porównawczy;
  • czy dana osoba nakreśliła kwestionowane rysunki, znaki cyfrowe itp.;
  • czy dany maszynopis jest autentyczny, czy też sfałszowany;
  • czy kwestionowany maszynopis został napisany na konkretnej maszynie do pisania (iden­tyfikacja maszyny do pisania);
  • czy autorem i wykonawcą maszynopisu jest konkretna osoba;
  • czy kwestionowany dokument został skopiowany, powielony, wydrukowany lub wyprodukowany na danym urządzeniu (identyfikacja urządzeń służących do kopiowania, powielania, drukowania i wytwarzania dokumentów);
  • czy odbitki (odciski) stempli (pieczęci) są autentyczne, czy też zostały podrobione;
  • czy kwestionowane dokumenty są autentyczne, czy zostały podrobione lub przerobione;
  • jakiego rodzaju podłoża użyto do produkcji kwestionowanych dokumentów;
  • jakie narzędzia pisarskie zostały użyte do sporządzenia kwestionowanego dokumentu;
  • jakich środków kryjących użyto do wytworzenia kwestionowanego dokumentu;
  • jaki jest wiek dokumentów; w jakiej kolejności zostały nałożone na siebie krzyżujące się linie graficzne;
  • jaka była pierwotna treść dokumentu i w jaki sposób została usunięta;
  • czy dokumenty przed rozerwaniem, rozcięciem stanowiły jedną całość;
  • kto może być autorem lub wykonawcą danego dokumentu (wnioskowanie o wykonawcach lub autorach na podstawie cech formalnych i merytorycznych dokumentu anonimowego).

    Badania autentyczności dokumentów

    Przystępując do badania w pierwszej kolejności należy stwierdzić, czy występują cechy świadczące o fałszerstwie, stwierdzić, jaką metodą zostało ono dokonane oraz odróżnić fałszerstwa od ewentualnych poprawek wykonanych przez uprawnionego wystawcę dokumentu lub od powstałych przypadkowo uszkodzeń. Materialny fałsz dokumentu może polegać na podrobieniu bądź przerobieniu. Podrobienia dokumentu można dokonać przez: przeniesienie (np. przekalkowanie treści dokumentu autentycznego na odpowiednio przygotowane podłoże); naśladownictwo, które może być niewolnicze (np. gdy fałszerz podrabia podpis mając przed sobą oryginalny wzorzec), wolne (np. gdy fałszerz nauczy się oryginalnego podpisu na pamięć i może go sporządzić w każdej chwili, nawet w obecności innych osób).

    Przerobienie dokumentu to zmiana pierwotnego tekstu w dokumencie autentycznym, która może być dokonana przez dodanie lub usunięcie fragmentów treści. Przerobienie dokumentu może być wykonane metodą mechanicznego lub chemicznego usunięcia tekstu, dodania fragmentów treści, dokonania zmian w treści autentycznego dokumentu. Na dokumentach badanych w związ­ku z podejrzeniem o przerobienie poszukuje się głównie:
     
  • cech usuwania pierwotnych zapisów lub śladów działań podejmowanych w celu doprowadze­nia do trwałej utraty czytelności,
  • cech świadczących o przeprowadzeniu zabiegów maskujących i zmniejszających chłonność naruszonego na podłożu miejsca,
  • cech wtórnego nanoszenia linii pisma
Zgłoś swój pomysł na artykuł

Więcej w tym dziale Zobacz wszystkie