Samobójstwo jako śmierć gwałtowna - analiza statystyczna zjawiska - część 1

Jerzy Biernacki
12.05.2015

W przypadku śmierci gwałtownej utracone zostaje dobro społecznie najwyższe - życie ludzkie. To tragiczne zdarzenie wymaga wszechstronnego wyjaśnienia we wszystkich możliwych przypadkach, a nie tylko w tych, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jest skutkiem przestępstwa (B. Hołyst 1982, s. 646).

Mówiąc o zjawisku śmierci, medycyna sądowa wyróżnia następujące jej rodzaje:

1) śmierć naturalna (czyli śmierć fizjologiczna) - jest związana z naturalnym zużyciem sił zapasowych ustroju człowieka. Występuje stosunkowo rzadko, jako tzw. uwiąd starczy, bez ewidentnej choroby któregoś układu lub narządu;

2) śmierć z przyczyn chorobowych (samoistnych) - jest skutkiem różnorodnych procesów chorobowych: zapalnych, zwyrodnieniowych, rozrostowych (nowotworowych) itp. Ten rodzaj śmierci jest głównym przedmiotem zainteresowania medycyny i lekarzy; większość zgonów z przyczyn chorobowych następuje po długotrwale przebiegających chorobach;

3) śmierć gwałtowna - następstwo działania różnorakich czynników zewnętrznych, które doprowadziły do zaburzeń funkcji ważnych dla życia narządów; nie ma znaczenia, jaki czynnik sprawczy (uraz mechaniczny, uduszenie gwałtowne, zatrucie itp.) powoduje zgon.

Podstawowym przedmiotem zainteresowania medycyny, a zwłaszcza tanatologii[1] sądowo-lekarskiej, jest śmierć gwałtowna. W każdym przypadku rozpoznanie zgonu gwałtownego należy kwalifikować jako nieszczęśliwy wypadek, samobójstwo lub zabójstwo (A. Jakliński, Z. Marek 1996, s. 101-102). Koncentrując się na zagadnieniach samobójstwa, warto omówić problematykę śmierci gwałtownej, ponieważ niewątpliwie towarzyszy samounicestwieniu. Jednak warto w tym momencie zwrócić uwagę, że pojęcie śmierci gwałtownej jest równocześnie kojarzone z zabójstwem. Używane w medycynie sądowej określenie „uduszenie gwałtowne" odnosi się do wszystkich przypadków śmierci gwałtownej spowodowanej niedostaniem się tlenu atmosferycznego do płuc. Najczęściej jest wynikiem bezpośredniego działania czynnika mechanicznego, chociaż nie tylko. Zgony spowodowane nagłym brakiem dostatecznej ilości tlenu w otoczeniu człowieka zalicza się ze względów praktycznych także do tej grupy. W zależności od tego, jaki konkretny czynnik wywołuje brak dostępu tlenu do pęcherzyków płucnych, a także jakie okoliczności temu towarzyszą, rozróżnia się następujące rodzaje uduszenia gwałtownego:

1)   zagardlenie, którego istotą jest mechaniczny ucisk narządów szyi. Biorąc pod uwagę mechanizm powodujący ucisk na szyję, wyróżnia się następujące typy zagardlenia:

  • -   powieszenie - ucisk na szyję wywiera pętla, siła ją zaciskająca to masa zwisającego ciała;
  • -   zadzierzgnięcie - ucisk na szyję wywiera pętla, siła ją zaciskająca to siła ręki;
  • -   zadławienie - ręka ludzka bezpośrednio uciska szyję, rzadziej jest to realizowane inną częścią ciała (np. nogą, kolanem);

2)   zamknięcie otworów nosowych i jamy ustnej lub zatkanie dróg oddechowych przez ciało obce;

3)   uniemożliwienie wykonywania ruchów oddechowych niezbędnych do wymiany gazowej w płucach. Przyczyną takiego stanu może być zarówno porażenie mięśni oddechowych (np. w wyniku zatrucia kurarą) lub ich toniczny skurcz (np. w przypadku zatrucia strychniną)[2], jak i zewnętrzny ucisk mechaniczny na klatkę piersiową powodujący jej unieruchomienie. Zazwyczaj dochodzi do tego w przypadku zasypania człowieka (np. gruzem, ziemią, lawiną śniegową lub piaskową) albo przygniecenia przedmiotami o znacznej masie (np. częścią pojazdu);

4)   brak tlenu w otoczeniu lub odcięcie dopływu tlenu z powietrza, brak tlenu w atmosferze (np. na dużych wysokościach), uduszenie człowieka w zamkniętej, ciasnej przestrzeni, przysypanie sypką masą, zgon w pomieszczeniach, w których tlen został zastąpiony innym gazem, z reguły cięższym od tlenu (np. dwutlenkiem węgla);

5)   utonięcie, polegające na zatkaniu dróg oddechowych płynem, z reguły wodą (S. Raszeja, W. Nasiłowski, J. Markiewicz 1993, s. 124).

Jak pokazują dane statystyczne (tab. 1), w Polsce co roku ponad pięć tysięcy osób usiłuje odebrać sobie życie, z czego ponad cztery tysiące targnięć na życie kończy się zgonem (skuteczność ok. 75%).

Tab. 1.
Liczba zamachów samobójczych w Polsce zakończonych zgonem
w okresie 5 lat

Rok

Liczba zamachów ogółem

Liczba zamachów
zakończonych zgonem

%

2010

5456

4084

74,9

2009

5913

4384

74,1

2008

5237

3964

75,7

2007

4658

3530

75,8

2006

5152

4090

79,4

 

Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Najwięcej zamachów na swoje życie dokonują ludzie dorośli w wieku 45-59 lat - ok. 600 zamachów samobójczych rocznie. Następnym niebezpiecznym okresem jest wiek 20-44 lata - ponad 450 targnięć na życie rocznie. Niepokojąca jest także statystyka prób podejmowanych samobójstw wśród młodzieży między 15 a 19 rokiem życia - ponad 300 prób samobójczych rocznie (tab. 2). Liczba zamachów samobójczych wśród dzieci do 9 roku życia jest niewielka, podobnie jak w innych krajach (K. Derevic i in. 2006, s. 427); są to wypadki incydentalne, ale niestety, i one się zdarzają.

Tab. 2. Wiek osób podejmujących próby samobójcze

Wiek

2006

2007

2008

2009

2010

9 lat i mniej

2

3

1

0

0

10-14

48

46

53

49

42

15-19

345

344

362

356

317

20-24

489

456

476

538

469

25-29

428

414

495

493

493

30-34

396

359

421

462

472

35-39

401

372

375

543

453

40-44

460

399

436

462

454

45-49

637

531

556

653

520

50-54

591

501

610

721

660

55-59

444

389

505

609

573

60-64

238

239

288

345

363

65-69

203

186

197

219

209

70-74

168

156

161

153

147

75-79

132

110

127

120

113

80-84

89

68

93

85

89

85 i więcej

36

52

50

60

57

wiek nieustalony

45

36

31

45

35

Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Najczęściej stosowanym sposobem samounicestwienia czy próby samobójczej jest powieszenie się - ponad 70% osób usiłujących popełnić samobójstwo wybiera ten sposób. Najwięcej osób usiłowało pozbawić się życia przez powieszenie w 2009 roku. W 2010 zanotowano spadek wyboru tego sposobu pozbawienia się życia w porównaniu z 2009 rokiem, lecz wzrost w porównaniu z latami 2006-2008 (tab. 3).

Tab. 3. Najczęściej stosowane sposoby popełnienia samobójstwa

Sposób popełnienia zamachu

Rok

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Powieszenie się

4221

3798

3348

3801

4265

3973

Rzucenie się z wysokości

400

366

343

361

408

323

Inny sposób

230

252

211

275

352

302

Zażycie środków nasennych

188

187

198

190

199

214

Inne samookaleczenie

136

116

155

184

227

191

Uszkodzenie układu
krwionośnego

108

140

126

160

156

154

Rzucenie się pod pojazd

128

96

83

82

81

103

Utopienie się

97

104

104

91

108

88

Zastrzelenie się

52

36

38

41

46

44

Zatrucie gazem

43

31

29

24

41

38

Zażycie trucizny

22

26

23

28

30

26

Źródło: www.statystyka.policja.pl.


Tab. 4. Miejsce popełnienia zamachu samobójczego w latach 2006-2010

Miejsce

Rok

2006

2007

2008

2009

2010

Mieszkanie

2119

1891

2135

2406

2272

Pomieszczenia zabudowań gospodarczych

925

808

977

1057

776

Piwnice i strychy

638

572

638

704

659

Obszar parku i lasu

424

405

440

493

425

 Źródło: www.statystyka.policja.pl.

 

W analizowanym okresie zamachy samobójcze najczęściej popełniane były w mieszkaniach, pomieszczeniach zabudowań gospodarczych oraz w piwnicach i na strychach.

Tab. 5.
Główne przyczyny zamachów samobójczych w latach 2006-2010
(źródłem zamachu może być więcej niż jedna przyczyna)

Przyczyna

Rok

2006

2007

2008

2009

2010

1

2

3

4

5

6

Choroba psychiczna

841

767

835

817

765

Nieporozumienia rodzinne

571

543

671

777

679

Choroba przewlekła

305

281

319

321

304

Zawód miłosny

256

320

371

365

331

Warunki ekonomiczne

294

202

256

377

348

Nagła utrata źródeł utrzymania

94

56

76

124

104

Śmierć bliskiej osoby

96

80

84

102

85

1

2

3

4

5

6

Problemy szkolne

63

48

53

38

30

Trwałe kalectwo

26

13

22

29

27

Chory na AIDS

3

1

6

3

0

Niepożądana ciąża

0

5

5

5

3

Popełnienie przestępstwa/wykroczenia

b.d.

b.d.

b.d.

b.d.

55

 Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Z analizy danych zawartych w tab. 5 wynika, że do głównych przyczyn targnięcia się na życie należą: choroba psychiczna, nieporozumienia rodzinne, choroba przewlekła, zawód miłosny i warunki ekonomiczne. Zatrważająco wzrasta liczba osób decydujących się odebrać sobie życie z przyczyn ekonomicznych oraz z powodu nagłej utraty źródeł utrzymania.

Tab. 6.  Główne przyczyny zamachów samobójczych według płci w latach 2006-2010

Przyczyny
zamachów

Płeć

Rok

2006

2007

2008

2009

2010

Choroba
psychiczna

mężczyźni

557

518

553

569

500

kobiety

284

249

282

248

265

Nieporozumienia rodzinne

mężczyźni

460

425

536

629

555

kobiety

111

118

135

148

124

Choroba
przewlekła

mężczyźni

241

231

249

269

255

kobiety

64

50

70

52

49

Zawód miłosny

mężczyźni

210

271

283

303

282

kobiety

46

49

88

62

49

Warunki ekonomiczne

mężczyźni

249

161

207

308

281

kobiety

45

41

49

69

67

Nagła utrata źródeł
utrzymania

mężczyźni

82

48

68

118

91

kobiety

12

8

8

6

13

Śmierć bliskiej osoby

mężczyźni

70

61

54

72

64

kobiety

26

19

30

30

21

Problemy szkolne

mężczyźni

36

32

28

25

19

kobiety

27

16

25

13

11

Trwałe
kalectwo

mężczyźni

22

11

17

26

22

kobiety

4

2

5

3

5

Chory na AIDS

mężczyźni

0

0

4

3

0

kobiety

3

1

2

0

0

Niepożądana ciąża

mężczyźni

0

1

1

2

1

kobiety

0

4

4

3

2

Popełnienie przestępstwa/wykroczenia

mężczyźni

b.d.

b.d.

b.d.

b.d.

52

kobiety

b.d.

b.d.

b.d.

b.d.

3

 Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Dane przedstawione w tabeli 6 informują, że niezależnie od przyczyn (z wyjątkiem niepożądanej ciąży) zdecydowanie więcej mężczyzn niż kobiet podejmuje zamachy samobójcze. W porównaniu z latami ubiegłymi istotnie wzrasta liczba kobiet targających się na własne życie z powodu pogarszających się warunków ekonomicznych oraz nagłej utraty źródeł utrzymania.

Tab. 7.  Stan cywilny osób dokonujących zamachy samobójcze w latach 2006-2010

Stan cywilny

Rok

2006

2007

2008

2009

2010

Żonaty/zamężna

2156

1916

2175

2491

2294

Kawaler/panna

1664

1537

1703

1862

1750

Rozwiedziony/a

314

295

344

378

349

Wdowiec/wdowa

339

272

310

340

247

Konkubinat

183

178

208

227

222

Separacja

49

46

51

53

41

Brak danych

447

414

446

562

462

 Źródło: www.statystyka.policja.pl

Analiza stanu cywilnego osób dokonujących zamachy samobójcze pokazuje, iż w analizowanym okresie statystycznie najwięcej prób samobójczych podejmowały osoby będące w związku małżeńskim, a następnie kawalerowie i panny oraz rozwiedzieni. Najmniej prób samobójczych zanotowano wśród osób będących w separacji i konkubinacie.

Tab. 8.  Wykształcenie osób podejmujących zamachy samobójcze w latach 2006-2010

Wykształcenie

Rok

2006

2007

2008

2009

2010

Zasadnicze
zawodowe

860

726

735

735

645

Podstawowe

850

708

804

756

635

Średnie

388

336

348

371

388

Wyższe

102

89

92

101

90

Podstawowe niepełne

99

90

84

78

60

Brak informacji o wykształceniu

49

46

51

53

41

 Źródło: www.statystyka.policja.pl.

 

Analiza pokazuje, że zamachy samobójcze są odwrotnie skorelowane z poziomem wykształcenia podejmujących je osób. W analizowanym okresie najwięcej osób, które targnęły się na życie, miało wykształcenie zasadnicze zawodowe oraz podstawowe, a najmniej osoby o wykształceniu wyższym, średnim i niepełnym podstawowym.

Tab. 9. Stan świadomości osób podejmujących zamachy samobójcze w latach 2006-2010

Stan świadomości

Rok

2006

2007

2008

2009

2010

Pod wpływem alkoholu

1120

1069

1255

1453

1341

Trzeźwi

669

644

605

668

592

Pod wpływem substancji psychotropowych

54

41

53

44

32

Pod wpływem innych środków

37

30

41

44

47

Nie ustalono

3291

2897

3310

3733

3472

Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Analiza danych pokazuje, że najwięcej prób samobójczych podjęły osoby będące pod wpływem alkoholu. Liczba ich znacznie wzrasta, począwszy od 2009 roku, w porównaniu z latami ubiegłymi. O ponad połowę mniej targnięć na życie popełniły osoby w stanie trzeźwości; najmniej osób podejmowało próby samobójcze, będąc pod wpływem substancji psychotropowych i innych środków.

Tab. 10.
Źródło utrzymania osób podejmujących zamachy samobójcze w latach 2006-2010

Źródło
utrzymania

Rok

2006

2007

2008

2009

2010

Praca

1180

1102

1266

1409

1246

Renta, emerytura, alimenty

1049

903

1008

1050

886

Na utrzymaniu innej osoby

804

690

708

757

723

Bez stałego źródła utrzymania

607

515

580

681

625

Zasiłek dla bezrobotnych

43

45

49

54

55

Brak danych

1469

1403

1626

1964

1921

 Źródło: www.statystyka.policja.pl.

W analizowanym okresie potencjalny samobójca to głównie osoba, której źródłem utrzymania były dochody z pracy oraz emerytura lub renta. Statystycznie mniej osób popełniających zamachy samobójcze to osoby będące na utrzymaniu innej osoby oraz bezrobotne. Najrzadziej odbierały sobie życie osoby pozostające na zasiłku dla bezrobotnych.

 


Śmierć samobójcza perspektywa kryminalistyczna i pedagogiczna
Leszek Bednarski i Arkadiusz Urbanek

ISBN: 978-83-7587-973-5
Wydanie I, Kraków 2012, Format B5, Objętość 252 stron, Oprawa miękka, klejona
wydawnictwo: Impuls

Zakup książkę: Śmierć samobójcza perspektywa kryminalistyczna i pedagogiczna

 

Zgłoś swój pomysł na artykuł

Więcej w tym dziale Zobacz wszystkie