Antyutopia

Maciej Piwowski
11.09.2015

Antyutopia (utopia negatywna, dystopia)

utwór przedstawiający społeczeństwo przyszłości, którego organizacja polega na ograniczaniu wolności jednostki poprzez całkowite podporządkowanie jej dyktatorskiemu systemowi władzy. Stanowi przeciwieństwo utopii, gdyż ukazany w niej doskonały porządek społeczny opiera się najczęściej na całkowitym i totalitarnym kontrolowaniu ludzi, czyniąc z nich bezwolne przedmioty, "żywe maszyny". Granica między utopią i antyutopią nie jest jednak sztywna. W obu przypadkach utwory opisują zamknięte, wyizolowane społeczeństwa, przy czym rzeczywistość opisywana w antyutopiach jest nie do przyjęcia przez czytelnika. Najczęściej różnica ta wynika z intencji autora, który tego samego typu światy może opisać w sposób pozytywny lub negatywny.


Elementy antyutopii pojawiły się już w Podróżach Guliwera Jonathana Swifta, zaś rozwój tej formy literackiej nastąpił w XX wieku (m.in. powieść Rok 1984 George’a Orwella). Inne antyutopie to m.in. Nowy, wspaniały świat Aldousa Huxleya, Władca much Williama Goldinga, Fahrenheit 451 Raya Bradbury’ego, Pianola Kurta Vonneguta czy Folwark zwierzęcy Orwella.

W polskiej literaturze antyutopie opisywane były w fantastycznonaukowych powieściach Limes inferior, Paradyzja, Wyjście z cienia, Cała prawda o planecie Ksi Janusza Zajdla, Powrót z gwiazd Stanisława Lema czy w trylogii Apostezjon (Wir pamięci, Rozpad połowiczny, Mord założycielski) Edmunda Wnuka-Lipińskiego. Do antyutopii zaliczyć można również Pożegnanie jesieni Witkacego i Przenajświętszą Rzeczpospolitą Jacka Piekary. Powieści Zajdla można interpretować jako krytykę ustroju PRL[potrzebne źródło]. Antyutopią jest także pierwsza polska powieść, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego. Tytułowy bohater trafia na wyspę Nipu, która tylko pozornie wydaje się być rajem.

W literaturze rosyjskiej (radzieckiej) przykładem antyutopii jest powieść My (1920) Jewgienija Zamiatina, na której wzorował się Orwell pisząc Rok 1984[potrzebne źródło], oraz Moskwa 2042 (1986) Władimira Wojnowicza, w której jedna z postaci w sposób groteskowy nawiązuje do osoby Aleksandra Sołżenicyna. Powieści antyutopijne były pisane także przez braci Strugackich (m.in. Żuk w mrowisku, Przenicowany świat czy Ślimak na zboczu).

Wizje antyutopijnych społeczeństw popularne są również wśród twórców filmowych: Blade Runner Ridleya Scotta, Metropolis Fritza Langa, THX 1138 George’a Lucasa, Akira Katsuhira Ōtomo, Mechaniczna pomarańcza Stanleya Kubricka, Ghost in the Shell Mamoru Oshiiego, Ludzkie dzieci Alfonsa Cuaróna, Battle Royale Kinjiego Fukasaku czy trylogia Matrix braci Wachowskich.

Zgłoś swój pomysł na artykuł

Więcej w tym dziale Zobacz wszystkie