Solaris - Iskrzenie na styku sztuk

Brakuje mi w filmie niektórych dialogów, niektórych scen (a niektóre nie dorastają dramatyzmem do opisanych: np. zbliżanie się Balroga) – ale generalnie jest, moim zdaniem, OK (choć nieco żal powieściowego Faramira oraz finałowej Szeloby).  Jest to na pewno kawał porządnego przygodowego kina: widowiskowego, ale i niegłupiego (czego o nowych częściach Gwiezdnych wojen powiedzieć się, niestety, nie da…). Cieszy też fakt, iż ci, którzy Tolkiena nie czytali, a którzy dzięki filmowi Petera Jacksona zostaną zachęceni do lektury, odkryją jeszcze duuużooo dla siebie (pod warunkiem sięgnięcia do przekładu Skibniewskiej lub po oryginał!).

Co zaś do arcydzieła polskiego Filozofa... Ja odkryłem Lema dzięki Dziennikom gwiazdowym. Nie tylko porwały mnie humor i fantazja Mistrza – ale wtedy dopiero podchwyciłem „bluesa”: pojąłem, o czym naprawdę pisze Stanisław Lem (przedtem jego książki nieco mnie męczyły; od tego czasu - pochłaniałem je zawzięcie). Ale komuś wychowanemu na wielkiej literaturze przełomu XIX i XX w., lecz nieobeznanemu z fantastyką (poza, może, Wellsem) – „odkrywanie” największego żyjącego pisarza polskiego zaproponowałbym od Solaris właśnie. Ta jednocześnie „psychoanalityczna” i „wizyjna” powieść przemawia chyba do każdego [dorosłego] odbiorcy! Mówi wiele bolesnego o nas samych; kreuje obraz kontaktu z czymś naprawdę obcym. I nie zestarzała się – mimo że jej bohaterowie nie dysponują np. elektroniczną kamerą (w recenzji Raportu mniejszości Spielberga ktoś słusznie zauważył, jak niewiele futurystki się sprawdza: przepowiadano ruchome chodniki, a nikt nie przewidział telefonii komórkowej!).

Jednak utwory Lema niezbyt nadają się do przeniesienia na ekran: wszechobecna warstwa filozoficzna jest właściwie nieprzekładalna. Pierwszą próbę adaptacji Solaris podjęła na przełomie lat 60. i 70. kinematografia radziecka. Miał to być „odwet” za 2001: Odyseję kosmiczną Kubricka. I był to pierwszy film bloku wschodniego nakręcony na taśmie 70 mm! Jednak, mimo autorstwa wybitnego i „dysydenckiego” twórcy Andrieja Tarkowskiego (jego filmy zdobywały zagraniczne laury dla ZSRR, ale na ekrany tegoż ZSRR wchodziły z kilkuletnim „poślizgiem”, w śladowej ilości kopii...) – był to obraz nie mający z powieścią wiele wspólnego (pisarz wyzwał nawet reżysera, przy wspólnej wódce, od „duraków”).

Teraz mamy adaptację hollywoodzką, wyprodukowaną przez samego Camerona. I chociaż film Stevena Soderberga, mistrza kameralnych dramatów, zbiera nienajgorsze recenzje – jednak, jak określił to (już bez złości) sam Lem, z całej powieściowej „delty” ukazuje tylko jedną „rzekę”... Poza tym autorów nowej ekranizacji ograniczał... przekład. Lema na angielski tłumaczył Michael Kandel – absolutny geniusz, świetnie dający sobie radę z Lemowskimi neologizmami (sic!). Ale nie miał on, z proceduralnych przyczyn, praw do Solaris; przekładu dokonali Stev Cox i Joanna Kilmartin. Oni zaś wszystkie neologizmy po prostu... pominęli – zostawiając fabułę i dialogi. Ponoć ową wersję nawet nieźle się czyta, ale w ich opisie solaryjskiego krajobrazu nie znajdzie się np. „pianoobłoków” – nie wypatrujmy ich więc tym samym w filmie Soderberga... Poza tym – ponoć postać Murzynki (kto czytał powieść, ten wie...) pominęli solidarnie i Rosjanin, i Amerykanin! A ograniczając się do słowa pisanego – życzę Wam miłej lektury „lutowca”...

JPP
IGKF