Fonoskopia

Jerzy Biernacki
12.05.2015

Fonoskopia (z gr. phone - dźwięk, skopeo - patrzę) jest działem badań kryminalistycznych, który zajmuje się badaniem utrwalonej mowy,identyfikacją osób i sygnałów akustycznych, identyfikacją urządzeń do rejestracji i transmisji, badaniem warunków akustyczno-technicznych nagrania.

Do badań służą nagrania wykonane przez jednego z uczestników rozmowy, pochodzące z podsłuchów, ujawnione w trakcie przeszukania, powstałe w sposób przypadkowy, nagrania z urządzeń rejestrujących pracę różnych instytucji, jak policja, pogotowie, a także czarne skrzynki. Dźwięk można zapisać analogowo lub cyfrowo. Jako nośniki analogowe służą kasety magnetofonowe, mikrokasety, kasety wideo. Nośnikami cyfrowymi są dyski optyczne CD,minidyski MD, kasety DAT i DV, dyski magnetyczne stałe i wymienne, pamięci półprzewodnikowe i zwykłe "skrzynki" poczty głosowej.

Zakres badań obejmuje:
- odtworzenie
- wykonanie kopii
- ewentualna korekta nagrania
- potwierdzenie autentyczności
- zidentyfikowanie lub eliminacja osób
- spisanie treści

ponad to:
- określenie kontekstu sytuacyjnego
- stanu emocjonalnego i psychicznego mówców
- zaburzeń i chorób narządów mowy mówców
- wnioskowanie o osobowości i pochodzeniu mówcy
- identyfikacja pomieszczeń, odgłosów, czasu
- identyfikacja nośników i urządzeń nagrywających

Badanie autentyczności nagrania opiera się na ocenie integralności zapisu całego zdarzenia wraz z towarzyszącą mu ciągłością sytuacji akustycznej.
Analizie podlega treść rozmowy, intonacja zarejestrowanych słów i zdań oraz ciągłość sygnałów wynikającą z psychofizycznego procesu mówienia, kontekstu sytuacyjnego, warunków akustycznych oraz jakości urządzeń służących do transmisji i rejestracji nagrań.

Głos identyfikuje się tworząc matematyczny model nagrania i porównując go z wzorcami występującymi w bazie danych. Ponieważ narząd mowy nie ulega istotnym zmianom, więc parametry są względnie stałe.

Metoda językowo-pomiarowa identyfikacji osób polega na badaniu indywidualnych cech mowy, takich jak sposób artykułowania i akcentowania, sposób oddychania, dobór i zakres słownictwa, budowa zdań, a także ocena parametrów mierzalnych, czyli np. wysokości tonów, czy energii sygnału mowy.
Niekiedy identyfikacja jest utrudniona przez zniekształcenia spowodowane sprzętem, zmiany chorobowe narządu mowy, ciała obce.

Materiał porównawczy musi być adekwatny zarówno w treści, jak i formie do zapisów dowodowych, zawierać różnorakie formy wypowiedzi - spontaniczne i wygłoszone na tzw. polecenie, warunki nagrywania, jak i sprzęt powinny być odpowiedniej jakości, zalecane jest, aby nagrania dokonywał biegły.

Materiał dowodowy winien zostać zabezpieczony, oznakowany metryką, skopiowany w razie potrzeby, jeśli to możliwe do badań powinien zostać wysłany też sprzęt na którym dokonano nagrania.

Przyjmuje się, że czas potrzebny do odsłuchania 1 minuty nagrania dobrej jakości wynosi ok. 1 godzinę, a jeśli nagranie jest złej jakości, to może się on wydłużyć nawet do 3 godzin.

Jeżeli w nagraniu występują nieciągłości, to interpretacja każdej z nich dodatkowo zajmuje ok. 15 minut.
Podczas nagrywania można zmienić (skrócić bądź wydłużyć) czas nagrywania. Wiąże się to jednak z pogorszeniem jakości materiału. Zmiana stopnia kompresji dźwięków nagrywanych cyfrowo spowoduje, że utracone zostaną sygnały o mniejszym natężeniu, a tym samym pogorszy się jakość nagrania i niemożliwe będzie odtworzenie tła.

Problem związany z jakością stanowią też nagrania prowadzone przy użyciu ukrytych mikrofonów, zwłaszcza gdy rozmówca przemieszcza się względem nich.

Nagranie po dostarczeniu biegłemu musi zostać spisane. Nie spisuje się jednak całości, a tylko wyselekcjonowane, istotne dla sprawy fragmenty. Później uzyskuje się materiał dowodowy - spontaniczne wypowiedzi oraz testy językowe - i eksperci przystępują do identyfikacji. Każdy z nas posiada nieco odmienną strukturę narządów mowy i indywidualny sposób myślenia. Wpływa to na słownictwo, ekspresję wypowiedzi, formy gramatyczne, zaburzenia, błędy etc.

Wszystkie te indywidualne cechy są brane pod uwagę podczas porównania z materiałem dowodowym.
Eksperci fonoskopii muszą posiadać wiedzę interdyscyplinarną - akustyczną (technika, autentyczność nagrania), lingwistyczną (autentyczność zapisu, spisanie treści, identyfikacja), logopedyczną, psychologiczną (pobranie materiału i wnioskowanie), a także z zakresu fonetyki akustycznej, neuropsychologii, czy socjolingwistyki.

Zgłoś swój pomysł na artykuł

Więcej w tym dziale Zobacz wszystkie